O wyzwaniach związanych z przeprowadzeniem sprawiedliwej transformacji i wykorzystaniu potencjału regionów pogórniczych w kontekście europejskiego zielonego ładu rozmawiano podczas wyjazdowego posiedzenia senackiej Komisji Nadzwyczajnej ds. Klimatu w Bytomiu, której członkinią jest prof. Alicja Chybicka. Przewodniczący komisji senator Stanisław Gawłowski zadeklarował, że komisje senackie będą pracować nad inicjatywami ustawodawczymi, które mają rozwiązać problemy na drodze do jak najlepszego wykorzystania środków unijnych.

„Chcemy rozmawiać o szansach, które się pojawiają z wykorzystaniem środków, które mogą trafić do Polski na cele związane ze zmianami i adaptacją o zmian klimatu. Ale też ze mianami, które dotyczą górnictwa i energetyki” – podkreślił senator Stanisław Gawłowski. Zadeklarował, że komisje senackie będą pracowały nad opracowaniem rozwiązań prawnych, które wyjdą naprzeciw postulatom uczestników posiedzenia, aby móc w pełni wykorzystać środki europejskie przez regiony związane z wydobyciem węgla. „Wyzwanie ogromne. Bo Polska ciągle jest krajem, w którym węgiel jest ważnym źródłem wytwarzania energii. W wymiarze gospodarstw domowych 85% w Unii Europejskiej wykorzystujących węgiel do ogrzewania, to gospodarstw w Polsce” – zaznaczył. Wskazał jako przykład, że gospodarka niemiecka jest już w 56% jest zasilana energia z OZE. „To znaczy, że można procesy dotyczące zmian, również w takiej części przeprowadzać. Ale trzeba do tego być bardzo dobrze przygotowanym” – podkreślił przewodniczący komisji.

Jerzy Buzek, europoseł oraz były premier, mówił, że w pełni popiera wszystkie zmiany, które zmierzają do zakończenia ery gospodarki opartej na paliwach kopalnych. „To jest absolutnie konieczne” – podkreślił. Zwrócił uwagę, że Polska ma szanse skorzystać z dużej części z 750 mld euro środków unijnych przeznaczonych na transformację energetyczną, która jest ważnym elementem europejskiego zielonego ładu. Dlatego aż do roku 2050 będą środki na przebudowę regionów pogórniczych województw: śląskiego, wielkopolskiego, łódzkiego, dolnośląskiego, małopolskiego i lubelskiego, w kolejnych 3-4 perspektywach finansowych. Jego zdaniem przemiany będą dotyczyły nie tylko gospodarki lecz oznaczają także potrzebę opracowania programu przebudowy społecznej. Jego zdaniem w wielu miejscowościach ludzie chcą odejścia od wydobycia węgla, ale najważniejsze to stworzyć dla nich konkretne, alternatywne propozycje. Podkreślił, że przede wszystkim trzeba z ludźmi rozmawiać, aby czuli się współautorami tych zmian. Podziękował także samorządowcom za to, że potrafili stworzyć lokalne plany sprawiedliwej transformacji.

Prof. Marek Gzik - kierownik Katedry Biomechaniki Politechniki Śląskiej, wiceprzewodniczący Komisji ds. Transformacji Regionu Sejmiku Woj. Śląskiego mówił o szansach dla regionu, które niesie ze sobą zielona transformacja. Wśród kierunków, które powinny być rozwijane w miejsce wydobycia węgla wymienił medycynę, technologie informacyjne, energetykę, tzw. przemysły wschodzące i zieloną gospodarkę. Jego zdaniem Śląsk, jak i inne regiony związane z wydobyciem mają w tych dziedzinach ogromny potencjał. Wśród mocnych stron regionu prof. Gzik wymienił m.in. kapitał ludzki, położenie i dobre połączenia komunikacyjne z Europą. Za główną słabość uznał niską atrakcyjność regionu dla ludzi młodych, którzy przenoszą się w inne regiony Polski. „Przegrywamy z takimi ośrodkami jak Kraków, Wrocław, Poznań, Warszawa, Gdańsk” – wymienił. Mówił, że fundusze unijne są szansą, być może ostatnia na taką skalę, aby przejść „z tego, co tradycyjne na to, co nowoczesne”. Wskazał, że łącznie 4,85 mld euro z europejskich środków dla Śląskiego oraz Funduszu Sprawiedliwej Transformacji.

Samorządowcy wskazywali problemy z jakimi mogą spotkać się samorządy w wykorzystywaniu środków unijnych przeznaczonych na transformację. Prezydent Bytomia Mariusz Wołosz mówił, że dużym problemem jest struktura własności terenów pogóriczych. Obecnie ich właścicielem jest państwowa Spółka Restrukturyzacji Kopalń. Wskazywał, że latami trwa przekazywanie ich samorządowi, nawet jeśli dotyczy to niewielkiej drogi czy zdegradowanego fragmentu terenu. A bram wpływu miasta na tak ważne tereny, może uniemożliwić staranie się o środki unijne na ich rzecz. „To stawia pod dużym znakiem zapytania możliwość inwestowania w te tereny. Bez usprawnienia tego procesu może okazać się, że będziemy bezradni” – powiedział. Na kolejne trudności dotyczące tych terenów wskazała prezydent Jastrzębia-Zdroju i przewodnicząca zarządu Stowarzyszenia Gmin Górniczych w Polsce Anna Hetman. Wskazała także potrzebę zmian prawnych ułatwiających zmianę przeznaczenia gruntów na inwestycyjne w planach zagospodarowania przestrzennego, gdyż obecnie procedury trwają latami. Jej zdaniem potrzebne są zachęty dla potencjalnych inwestorów i zapewnienie rekultywacji zdegradowanych terenów, a także mechanizmy rekompensat dla samorządów z tytułu utraty dochodów z likwidowanych kopalń. Obawy budzi także wydawanie nowych koncesji na wydobycie węgla, które mogą zablokować unijne fundusze dla tych terenów.

Senatorowie wskazywali na wieloaspektowość realizacji założeń europejskiego zielonego ładu oraz zmian, jakie niesie dla Polski. Mówili o wpływie planowanej transformacji na walkę ze zmianami klimatu. Senator Danuta Jazłowiecka oceniła, że w kontekście stojących przed nami wyzwań krajowy plan odbudowy nie spełni pokładanych w nim oczekiwań. Zaś senator Agnieszka Gorgoń-Komor mówiła o potrzebie wsparcia produkcji energii ze źródeł odnawialnych i rosnącym zainteresowaniu fotowoltaikom wśród obywateli, która powinna być odpowiednio dotowana. Na aspekty zdrowotne związane z czynnikami takimi jak: zapylenie powietrza, zanieczyszczenie wód i ziemi zwróciła uwagę senator Beata Małecka-Libera. Jej zdaniem postawienie na ekologię i poprawa stanu środowiska, będą czynnikiem, który młodych ludzi zachęci do pozostania w tym regionie. Senatorowie mówili także o potrzebie ustrukturyzowania podejmowania decyzji na różnych poziomach organizacyjnych. Tak aby decyzje dotyczące regionów nie były podejmowanie na poziomie rządowych z pominięciem samorządów.

Członkowie senackiej komisji podczas wizyty na Śląsku mieli okazje zobaczyć tereny zrekultywowane. Obszary pogórnicze zostały przeznaczone m.in. na cele rekreacyjno-społeczne. Senatorowie obejrzeli m.in. bytomskie boiska sportowe na dawnych hałdach, os. Srebrne Stawy, pole golfowe na terenie po Kopalni Szombierki i ściankę wspinaczkową na terenie Centrum Sportów Wspinaczkowych i Siłowych w obiektach po Kopalni Rozbark.